Bakı. Trend:
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin oktyabrın 20–21-də
Qazaxıstana edəcəyi dövlət səfəri ikitərəfli münasibətlərin
inkişafında və Avrasiya məkanında yeni qüvvələr balansının
formalaşmasında mühüm mərhələ olmağı vəd verir. Ortaq tarixi,
mədəni və strateji maraqları olan iki Xəzəryanı dövlət – Azərbaycan
və Qazaxıstan getdikcə daha fəal şəkildə Avropa ilə Asiya arasında
əlaqələndirici halqaya çevrilir, bölgənin tranzit, enerji və siyasi
gözləntilərinin “Xəzər yükünü” öz üzərlərinə götürürlər.
Son illər ərzində Bakı ilə Astana arasında iqtisadi əməkdaşlıq
nəzərəçarpacaq dərəcədə möhkəmlənib. Ötən il Azərbaycan və
Qazaxıstan arasında qarşılıqlı ticarət dövriyyəsi 50 faiz artaraq
470 milyon ABŞ dollarına çatıb. Bu ilin ilk yarısında isə ticarət
dövriyyəsi artmaqda davam edərək 501 milyon dollara yüksəlib ki, bu
da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,2 dəfə çoxdur. Bu artım,
ilk növbədə, Ukraynada müharibənin başlanmasından sonra şimal
tranzit dəhlizlərinə alternativlərdən birinə çevrilmiş Transxəzər
Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TITR) üzrə nəqliyyat axınlarının
artması hesabına təmin olunub.
Bundan əlavə, 2022–2023-cü illərdə Qazaxıstan Azərbaycan ərazisi
vasitəsilə – Bakı marşrutu və Aralıq dənizi limanlarına qədər –
neft ixracının həcmini kəskin şəkildə artırıb. Astanaya görə bu,
sadəcə alternativ marşrut deyil, həm də ənənəvi istiqamətlərdə
mümkün fasilələrdən sığortalayan strateji seçimdir.
Azərbaycanın nəqliyyat-logistika infrastrukturu – Ələt və Bakı
limanları, eləcə də TITR sisteminə inteqrasiya olunmuş dəmir yolu
qovşaqları – bu istiqamətdə öz rolunu daha da gücləndirir.
Qazaxıstan isə öz növbəsində Aktau və Kurık limanlarını sürətlə
inkişaf etdirərək Xəzər dənizini Avrasiyanın əsas tranzit
arteriyasına çevirir.
İqtisadi sahədən əlavə, siyasi qarşılıqlı əlaqə də
münasibətlərdə mühüm yer tutur. Azərbaycan və Qazaxıstan arasındakı
münasibətlər bu gün strateji tərəfdaşlıq səviyyəsindədir. Bu,
sadəcə formal ifadə deyil – son beş ildə dövlət və hökumət
başçıları səviyyəsində ondan çox ikitərəfli səfər baş tutub,
beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində isə müntəzəm görüşlər
keçirilib. Prezident İlham Əliyevin sözləri ilə desək, “Azərbaycan
ilə Qazaxıstan arasında siyasi əlaqələr hazırda yüksək dərəcədə
möhkəmlik və qarşılıqlı etimad ilə xarakterizə olunur” – Prezident
İlham Əliyev Bakı ilə Astana arasındakı münasibətləri məhz belə
xarakterizə edib.
Siyasi yaxınlaşmanın əsas elementi ortaq tarixi-mədəni baza
üzərində qurulub: hər iki ölkə Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT)
fəal üzvləridir və Bakı ilə Astana bu qurumu təkcə mədəni
diplomatiya aləti kimi deyil, həm də Avrasiyada yeni güc
mərkəzlərinin formalaşması üçün platforma kimi
dəyərləndirirlər.
Tərəflər yüksək səviyyədə etimad və proqnozlaşdırıla bilən
münasibətlər nümayiş etdirirlər. Azərbaycan və Qazaxıstan ictimai
şəkildə fikir ayrılıqlarından çəkinir, beynəlxalq qurumlarda
bir-birini ardıcıl şəkildə dəstəkləyir və nəqliyyat, enerji
təhlükəsizliyi və inteqrasiya prosesləri kimi əsas regional
məsələlərdə siyasi mövqelərini sinxronlaşmasını gücləndirirlər.
Əməkdaşlığın ayrıca istiqaməti kimi gələcəyin energetikası önə
çıxır. Qazaxıstan Azərbaycan infrastrukturundan yalnız
karbohidrogenlərin deyil, həm də hidrogen və bərpa olunan
mənbələrdən alınan elektrik enerjisi kimi “yaşıl enerji”nin ixracı
üçün istifadə etməyə maraq göstərir. Bu sahədə birgə layihələrin
potensialı Xəzəri təkcə neft-qaz deyil, həm də iqlim yönümlü
nəqliyyat-enerji oxuna çevirə bilər.
Qlobal geosiyasi dəyişikliklər fonunda Azərbaycan və Qazaxıstan
unikal mövqe qazanıblar. Hər iki ölkə balanslaşdırılmış xarici
siyasət yürüdərək həm Qərb, həm də Şərqlə münasibətləri qurur,
kəskin qarşıdurmalardan yayınır. Onların Xəzər istiqamətindəki
müttəfiqliyi Avrasiyada sabitlik və proqnozlaşdırıla bilənlik
amilinə çevrilir.
Bakı və Astananın “Xəzər məsuliyyəti yükü” yalnız ticarət və
tranzitin inkişafı ilə məhdudlaşmır. Söhbət xarici təsirlərə davam
gətirə bilən və regiona yeni inkişaf trayektoriyaları təqdim edən
dayanıqlı əməkdaşlıq arxitekturasının qurulmasından gedir. Yeni
Avrasiya marşrutlarının və enerji konfiqurasiyalarının formalaşdığı
bir şəraitdə Azərbaycan və Qazaxıstan tərəfdaşlığı regionun
nəqliyyat-iqtisadi xəritəsinin transformasiyasında əsas
faktorlardan birinə çevrilə bilər.
